Relationeel werken: gewoondoen & goeddoen

Opening

Malou van Hintum is wetenschapsjournalist en dagvoorzitter, met als specialisatie psyche en gezondheid.

Hoewel relationeel te werk gaan een breed gedragen verlangen in de (GGZ) sector is, is het lastig uit te voeren. Het betreft jou als professional: je waarnemen, je intenties, je spreken, je handelen, je komen en gaan, je aandacht, je emoties, je moraal en je kwaliteitscriteria. Andries Baart, grondlegger van de presentietheorie, zal ingaan op het hoe en wat van relationeel werken in de GGZ en daarbij de scherpe randjes niet mijden: kan het wel in deze periode van schaarste, drukte en zakelijkheid? Waarom zou je eigenlijk: wat brengt het je dat een andere manier van werken niet biedt? Is het beheersbaar, af te rekenen, kan de kwaliteit ervan vastgesteld worden of moet je het maar geloven? Kun je het leren of is het een gave? Welke zijn de fake-varianten, werkwijzen die relationeel ogen maar het niet of nauwelijks zijn? En misschien wel de belangrijkste kwestie: waarom doet het hulpvragers zo vaak zo ontzettend goed. Hoe kan dat?

Baart zal zijn uiteenzetting theoretisch funderen en praktisch overvloedig illustreren. Hij legt daarmee de basis van de gehele dag. Voor wie wil is er de gelegenheid om met hem te lunchen en het gesprek aan tafel voort te zetten (max. 15 personen, zie registratieformulier).

Prof. dr. Andries Baart
Visiting Professor UMC Utrecht, afd. psychiatrie
Extraordinary Professor, North-West University, Zuid-Afrika

Het principe van evidencebased werken in de ggz is dat voorspelbare lineaire verbeteringen in symptoommetingen optreden als de juiste ‘specialistische’ evidencebased richtlijnbehandeling wordt toegepast.

Wetenschappelijk gezien echter is de conclusie van veel werk op het gebied van psychisch lijden dat veranderingen niet voorspelbaar of afdwingbaar zijn. Er is zoveel variatie tussen mensen dat het een illusie is te denken dat diagnosen en ‘specialistische’ evidencebased behandelingen lineaire orde kunnen scheppen bij psychisch lijden. De voorstelling van evidencebased symptoomreductie is een illusie.

Verandering van psychisch lijden is grillig, moeilijk voorspelbaar en beter te beschouwen als onderdeel van een complex systeem. Dit systeem laat zich niet lineair beïnvloeden maar lijkt zeer gevoelig voor relationele elementen: samen taal vinden voor het psychisch lijden, kijken naar hoe de persoon zich er toe verhoudt en welke contexten belangrijk zijn voor verandering. Door naar deze elementen toe te gaan kan er ‘emergentie’ ontstaan van verandering: dus niet lineair, voorspelbaar of afdwingbaar, maar de emergentie faciliterend, met duwtjes en ‘nudges’ in het complexe systeem.

Deze wijze van werken zou je ‘emergencebased’ kunnen noemen, ter vervanging van het dominante  maar verkeerde concept van ‘evidencebased’ behandelen.

Prof. dr. Jim van Os
Hoogleraar psychiatrie en voorzitter Divisie Hersenen, UMC Utrecht

Een tweegesprek tussen Anja Wouters en Ben Venneman over de start van SennZi, de zoektocht naar vorm en kwaliteit in een dwarse systemische praktijk.

Anja Wouters is met SennZi een andere koers ingeslagen gedreven door de opvatting dat het anders kan en anders moet. Een weg geleid door de dagelijkse praktijk en de centrale bedoeling die gaat over de waarde die SennZi toe kan voegen aan cliënten die bij SennZi in zorg zijn. Dit in een breed perspectief van behandelen, begeleiden en sociaal maatschappelijke deelname.

In het tweegesprek onderzoeken we de betekenis van aansluiten en afstemmen bij cliënten en hun omgeving.

Anja Wouters
Eigenaar SennZi, Sociaal Psychiatrisch Verpleegkundige

Een tweegesprek tussen Anja Wouters en Ben Venneman over het belang van het reflectief vermogen van elke medewerker én het aansluiten en afstemmen op de ander binnen alle relaties en in alle verbanden.

In het tweegesprek onderzoeken we de betekenis van aansluiten en afstemmen bij cliënten en hun omgeving. Kan ik aansluiting vinden in het persoonlijke verhaal en begrijp ik wat er voor hen op het spel staat en wat de dagelijkse opgaven en strubbelingen zijn die het leven zwaar maken.

We zetten ook het licht op de consequenties van deze presente manier van werken, het werken vanuit de leefwereld en de centrale bedoeling, versus de systeemwereld waarin controle en beheersing leidende principes lijken te zijn. Welke praktijk komen we hierin tegen? Kunnen we komen tot een gezamenlijke opgave een passend antwoord gaan vinden.

In dit gesprek onderzoeken Anja en Ben de betekenis van normatief-reflectieve professionaliteit als waarborg voor het relationeel werken van medewerkers. Dit  stelt hoge eisen aan een ieder persoonlijk in relatie tot de cliënten maar ook aan het gezamenlijk vorm geven en onderhouden van een veilige en open cultuur waarin de dialoog centraal staat.

Ben Venneman
Innovator en trainer/opleider in zorg, welzijn en sociale domein

De fantasiewereld is er een van vrijheid. Creativiteit kent geen kaders. Maar helaas wel dichte deuren. Veel dichte deuren, zeker in onze mooie “echte” wereld die ik liever  het “Geouwehoerwoud” noem. Door het bos van meningen en adviezen in zie je somt de echte mensen niet meer staan.

Hoi Ik ben Bennie, Theatermaker en ervaringsdeskundige in de zorg. Voor mensen die liever kijken naar mijn stempel-tastische achtergrond ben ik een: Manisch depressieve, sterk geparentificeerde ADHD-er uit een multiproblem gezin. Leuk je te ontmoeten. Creatief en tegendraads neem ik jullie graag mee op reis in en uit het Geouwehoerwoud.

Als ervaringsdeskundige en afgestudeerd theatermaker maak ik voorstellingen met echte mensen voor echte mensen. Ongeacht hun achtergrond. In de praktijk is dit veelal voorstellingen met cliënten waarin ik maatschappelijke problemen aan de kaak stel. Dit soms met de maatschappelijke problemen zelf, om zo bij het publiek weer wat in beweging te zetten.

Creativiteit en theater kan zoveel moois doen. Mensen in hun kracht zetten en kleine succes ervaringen laten beleven. Mensen het gevoel geven dat ze  er echt toe doen (wat ook zo is) en dat ze, hoe ver ze ook van de maatschappij staan toch iets kunnen betekenen.

Mede met deze visie heb ik mij ook gespecialiseerd en het creatief coachen van deelnemers maar ook begeleiders.  Soms is het best lekker theater en of creatieve opdrachten te gebruiken om andere inzichten te krijgen maar dat zullen jullie zelf wel ervaren.

Bennie Nieuwenhuis
Ervaringsdeskundige, Acteur, Theatermaker, performance coach en eigenaar Theater Net Even Anders.

Veel mooi werk van zorgprofessionals is niet zichtbaar en wordt niet zichtbaar in kwaliteitssystemen. Het betreft de relationele aspecten van zorg die voor cliënten juist het verschil maken en die inmiddels voldoende zijn beschreven en geduid in bijvoorbeeld de presentiebenadering.

De gebruikelijke en geaccepteerde manier waarop we, als samenleving, over organiseren en verantwoorden denken, drukt de relationele aspecten weg. Het is er wel maar wordt niet herkend, niet gewaardeerd of soms zelfs verboden. Zorg voor een ander is maar ten dele maakbaar en niet iets wat je goed van een afstand kunt beoordelen. Organiseren en verantwoorden van goede zorg betekent naar de praktijk toe bewegen en je relationeel verhouden met de mensen die dat werk doen. Dan is er ook ruimte voor onderzoekende en kritische gesprekken.

In de presentatie wordt verkend wat je als zorgverlener kunt doen om anderen uit te nodigen om dichterbij te komen, hoe jezelf de mooie aspecten van het werk in beeld kunt brengen op een veel rijkere manier dan kwaliteitssystemen dat kunnen. En hoe je dan samen liefdevol en verstandig kunt doormodderen.

Jan den Bakker
Stafmedewerker, stichting Presentie

In de film ‘Being There’ vertolkt Peter Sellers op een magistrale wijze hoe loutere aanwezigheid een omgeving verandert. Zoals te verwachten bij Peter Sellers, gaan we van het ene misverstand naar het andere. De tuinman Chance hoort bij het interieur van een recent overleden magnaat. De opmerkingen van Chance zijn banaal en gaan over het weer en het snoeien van rozen. En toch verandert hij de wereld om zich heen. Een tweede beeld is Klimmend en Dalend van M.C. Escher uit 1960, waar de figuren constant in beweging zijn, maar nergens naartoe gaan. Het hing jaren boven mijn bureau.

Beide kunstwerken hebben mijn professioneel leven geïnspireerd. Ze vertegenwoordigen twee paradoxale thema’s in de zorg: zoek naar onverwachte resources; ‘er zijn’ voor een ander is niet ingewikkeld en een game changer. En verandering willen, betekent niet steeds dat het ook lukt. Soms heb je een lange adem nodig. Nooit moet je de hoop opgeven.

Deze mix geeft helemaal geen pessimistische visie op zorg, maar stimuleert een zoekproces om echt impact te maken. Dat proberen we ook met de Nieuwe GGZ beweging en het Ecosysteem voor mentale gezondheid. Out of the box denken over de resources die bij kunnen dragen en over de stappen die je kunt ondernemen in het proces naar meer veerkracht.

Prof. dr. Philippe Delespaul
Hoogleraar Innovatie in de ggz op de Universiteit Maastricht en bij Mondriaan

Inhoudelijke  samenvatting van de dag
Malou van Hintum is wetenschapsjournalist en dagvoorzitter, met als specialisatie psyche en gezondheid.