Nationaal Jaarcongres Overprikkeling 2023

Jeroen Kleijne

Schrijver en journalist

Overprikkeling is een veelvoorkomende klacht, niet alleen bij gezonde mensen, maar bijvoorbeeld ook na niet- aangeboren hersenletsel, autisme, en ADHD. Wat er met overprikkeling bedoeld wordt hangt vaak af van aan wie je het vraagt. Het gaat vaak om problemen in het omgaan met de intensiteit van en hoeveelheid aan zintuigelijke prikkels.

Een eenduidige definitie van overprikkeling is er dus niet. Dit komt waarschijnlijk door de verscheidenheid aan oorzaken en gevolgen. Wetenschappelijke kennis over deze oorzaken en goede meetinstrumenten om overprikkeling te meten ontbreken momenteel in de klinische praktijk. Patiënten met niet aangeboren hersenletsel die last hebben van overprikkeling vallen hierdoor vaak tussen wal en schip.

In deze lezing zal ik het hebben over hoe we onderzoek naar overprikkeling kunnen benaderen vanuit cognitief neuropsychologisch perspectief, wat mogelijke oorzaken van overprikkeling zijn, hoe we dit kunnen meten, en of we er wat aan kunnen doen.

Dr. Nathan van der Stoep

Universitair Docent/Onderzoeker, afdeling Psychologische Functieleer Universiteit Utrecht, hoofd Multisensory Space Lab

Werknemers met burn-out klachten ervaren allerlei cognitieve uitdagingen, waaronder problemen met hun werkgeheugen en het vermogen om te schakelen tussen taken. Hierdoor wordt het moeilijker voor ze om hun werk uit te voeren.

Om deze werknemers te helpen met hun cognitieve klachten hebben we een online trainingsprogramma ontwikkeld en getoetst of de training effectief was in het verbeteren van de prestaties op deze cognitieve domeinen. In een pilotstudie namen 90 werknemers ofwel deel aan deze cognitieve training (experimentele groep: 46 personen) ofwel kregen later toegang tot deze training (wachtlijst controlegroep: 44 personen). Om de effectiviteit van de training te toetsen namen alle deelnemers deel aan een individuele voor- en nameting waarin we hun cognitieve vermogens en hun burn-out klachten toetsten. Alle deelnemers scoorden hoger op maten van aandacht, werkgeheugen en taakwisseling op de nameting ten opzichte van de voormeting, maar voor taakwisseling en bepaalde werkgeheugentaken verbeterde de groep die de training volgde significant meer dan de groep die de training nog niet had gevolgd. Ook bleek dat de werknemers die relatief hoog scoorden op cognitieve burn-out klachten baat hadden bij de training in vergelijking met de werknemers die de training niet volgden: we zagen een verbetering in hun werkgeheugen en in hun vermogen om tussen taken te wisselen.

Een volgende stap in het onderzoek is om de training aan te bieden aan individuen die momenteel burn-out ervaren of hersteld zijn van burn-out, omdat deze mensen de meeste cognitieve klachten ervaren en dus het meeste baat zouden kunnen hebben van onze training.

Dr. Kimberley Breevaart

Universitair Hoofddocent Organisatiepsychologie| Erasmus Universiteit

Prof. dr. Katinka Dijkstra

Hoogleraar Brein en Cognitie| Erasmus Universiteit

Na een niet-aangeboren hersenletsel kunnen mensen overprikkeld raken door zintuigelijke prikkels zoals licht, geluid of geuren. Deze mensen voelen zich bijvoorbeeld overweldigd in een supermarkt, hebben een afkeer van fel zonlicht of kunnen niet meer naar familiefeesten gaan.

Uit deze voorbeelden is het duidelijk dat overprikkeling na een hersenletsel een enorme impact kan hebben op de ervaren kwaliteit van leven. Helaas staat het wetenschappelijk onderzoek naar overprikkeling na een hersenletsel nog in de kinderschoenen. Zo is het onduidelijk welke factoren de overprikkeling veroorzaken en in stand houden, en hoe we deze klachten kunnen behandelen.

Tijdens deze presentatie geef ik antwoord op deze vragen en vertel ik u de grote lessen die wij hebben geleerd uit recent onderzoek naar overprikkeling na een niet-aangeboren hersenletsel.

Drs. Hella Thielen

Klinisch neuropsycholoog en onderzoeker | Universiteit KU Leuven

Bij deze presentatie staat de praktische kant van het (leren) leven met overprikkeling centraal. We zoomen tijdens deze presentatie in op het belang van een behandeling op maat en het leren door ervaringen op te doen. Onze visie op hersenletsel, overprikkeling en behandeling gericht op gedragsverandering bij overprikkeling komt aan bod. Wat werkt nu wel en wat niet? En hoe doe je dat nu ècht?

Het perspectief van ervaringsdeskundige Milou en ergotherapeuten worden afgewisseld. Hoe kijkt Milou terug op wat wel en niet werkte in haar proces en behandeling na het oplopen van hersenletsel en wat zien de ergotherapeuten terug in de praktijk? We bespreken hoe we een praktische insteek voor het behandelen van overprikkeling aanhouden:

• Waarmee wordt geoefend en hoe ziet dat eruit? Hoe worden de oefeningen ingericht en waar? Welk huiswerk kreeg Milou zoal?
• Welke prikkeldempende hulpmiddelen zijn raadzaam?
• Op welke manier wordt er toegespitst op het individu, zodat het betekenisvolle handelen centraal staat? Op welke wijze van leren werd ingestoken en waarom?

Tijdens deze presentatie wordt, net als bij het leren leven met hersenletsel, geleerd door te doen en te ervaren.

Marina Bos – Hommes – Ergotherapeut, Altrecht (GGZ), afdeling neuropsychiatrie
Lisa Berends – Ergotherapeut, Altrecht (GGZ), afdeling neuropsychiatrie
Milou Schrijver – Ervaringsdeskundige NAH, Altrecht (GGZ), afdeling neuropsychiatrie

Binnen mijn praktijk zie ik vaak mensen die een ingrijpende gebeurtenis hebben meegemaakt en posttraumatische stress stoornis (PTSS) hebben ontwikkeld. We zien dan vaak dat bepaalde interne of externe prikkels niet goed worden opgemerkt en andere juist te veel aandacht krijgen. Cues van veiligheid worden niet opgemerkt, cues van onveiligheid des te meer.

De therapeut doet bijvoorbeeld de deur dicht: de klik van het sluitwerk activeert bij de client een herinnering aan die keer toen hij na school thuis kwam, de achterdeur dicht deed en er daarna een gigantische ruzie plaats had. Als reactie in het hier en nu, gaat zijn zenuwstelsel, over tot activering van het sympathische deel van waaruit hij kan vluchten of vechten. Dit geeft ook een verhoging van de hartslag, een versnelling van de ademhaling en een aanspanning van de spieren, de client wil weg, ervaart angst en rationeel nadenken wordt lastiger. De omgeving en de therapeut worden als onveilig geïnterpreteerd. Dat de therapeut is gaan zitten, rustig in de thee roert en hem vriendelijk aankijkt, komt niet meer bewust binnen.

In deze lezing zal ik meer vertellen over de verschillende niveaus waarop informatie verwerkt wordt – cognitief, emotioneel en sensomotorisch – en hoe het autonome zenuwstelsel reageert op deze prikkels. Maar zeker ook gaan we ervaren hoe we de signalen van veiligheid via het sensomotorische niveau meer beschikbaar maken en zo het systeem kunnen kalmeren.

Drs. Marlene Koekkoek

Gz-psycholoog, EMDR-practitioner, Lichaamsgericht werkend psycholoog NIP Sensorimotor Psychotherapy  Level 1 & 2.

Een van de belangrijkste uitdagingen van deze tijd is om onze kinderen hun draai te laten vinden in een prikkelrijke maatschappij.

Wat vraagt dat?

Wat te doen als het mis dreigt te gaan?

Hoe te voorkomen dat kinderen en jongeren massaal bezwijken onder de toenemende maatschappelijke druk?

Hoe een halt toe te roepen aan de expansieve toename van psychische stoornissen?

En hoe het tij te keren van de exploderende wachtlijsten in de jeugdzorg?

Deze presentatie is een pleidooi voor een eenvoudige, niet-problematiserende benadering van dit complexe vraagstuk.

Drs. Monique Verburg
Vrijgevestigd kinder- en jeugdpsychiater

Muziek is inmiddels niet meer weg te denken uit ons dagelijks leven en wordt al decennia lang in verband gebracht met relaxatie, kalmering, en het verminderen van stress. Niet alleen in de sportschool of in de horeca, maar zeker ook in de geestelijke gezondheidszorg wordt muziek steeds vaker ingezet om de mood van mensen te beïnvloeden.

Om het hoofd te bieden aan de negatieve impact van stress, gebruiken miljoenen mensen over de hele wereld kalmerende medicatie, die op haar beurt geassocieerd wordt met talrijke contra-indicaties en negatieve bijwerkingen. Muziekinterventies kunnen daarom een mooie oplossing bieden bij het behandelen van stress.

Deze presentatie gaat in op de verschillende typen muziekinterventies en waarom deze een positieve bijdrage kunnen leveren bij het behandelen van stressklachten. Welke facetten van muziek dragen daar aan bij? Wanneer werkt het en werkt het bij iedereen?

Door middel van wetenschappelijk onderzoek en de toepassing daarvan wordt dit duidelijk gemaakt en ervaren.

Dr. Martina de Witte is gepromoveerd op effecten van muziekinterventies op stress reductie en is werkzaam als onderzoeker/docent bij de Universiteit van Amsterdam, de Open Universiteit, en de Hogeschool van Arnhem en Nijmegen. Martina heeft veertien jaar als muziektherapeut bij STEVIG gewerkt, een organisatie die jongeren en volwassenen met een licht verstandelijke beperking en psychiatrische problematiek helpt. De laatste jaren werkte ze op de forensisch psychiatrische afdeling met mensen die vanwege een juridische maatregel gedwongen opgenomen en behandeld moeten worden.

Dr. Martina de Witte

Postdoctoraal onderzoeker en docent bij de Open Universiteit, Universiteit van Amsterdam, en Hogeschool van Arnhem en Nijmegen